ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 9، آذر 1402 ، شماره پی در پی 91

مقایسۀ رمانهای «چراغها را من خاموش میکنم» زویا پیرزاد و «تخم شر» بلقیس سلیمانی، با رویکرد جامعه شناسی شهری و روستایی

صفحه (275 - 289)
افخم‌السادات کیا ، حسن بساک (نویسنده مسئول)، مرتضی حاجی مزدارانی ، محمدجواد عرفانی بیضایی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: جامعه‏شناسی علمی است که به بررسی جامعه و پدیده‏های اجتماعی میپردازد و در تغییر و نگهداشت فرایندهای موجود در اجتماع نیز تأثیرگذار است. در جامعه‏شناسی ادبیات، آثار ادبی از منظر جامعه و تولیدهای اجتماعی و عناصر و سازه‏های موجود در آنها بررسی میشوند. شناخت پیوند افکار و اصول جامعه شناسی و رویکردهای گوناگون آن در آثار گوناگون ادبی ضروری است. این پژوهش نشانه های جامعه شناسی شهری و روستایی را در رمانهای «چراغها را من خاموش میکنم» و «تخم شر» بررسی خواهد کرد.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و روش گردآوری اطلاعات در آن کتابخانه ای است.

یافته ها: ویژگیهای برجستۀ جامعۀ شهری در رمان «چراغها را من خاموش میکنم» عبارتند از: رفاه، افکار جدید، آزادی فکری، آزادی شخصی، امور مربوط به زنان، معاشرت کم و محدود و کسب‌وکار راحت. ویژگیهای برجستۀ جامعۀ روستایی در رمان «تخم شر» عبارتند از: تعصب، محدودیت فکری، زنان و سبک زندگی، سختکوشی و سبک زندگی صعب، کسب‌وکار سخت، تیپهای ساده و قدیمی، معاشرت و صمیمیت زیاد.

نتیجه گیری: بر مبنای عناصر واقع‏گرایانۀ مربوط به جامعه‎شناسی شهری و روستایی مشخص است که در رمان «چراغها را من خاموش میکنم» وضعیت زندگی شخصی و اجتماعی مدرن، صنعتی، فردگرا، بدون حاشیۀ فردی و اجتماعی و محدود به افراد کم است. بیشتر روابط در سطح خانواده توصیف شده است. در رمان «تخم شر» وضعیت زندگی شخصی و اجتماعی سنتی، کهنگرا، پر از حاشیه های فردی و اجتماعی و مشمول افراد زیاد است. جامعۀ شهری همراه با وضعیت جامعۀ روستایی، توصیف شده است.

کلمات کلیدی
چراغها را من خاموش میکنم , زویا پیرزاد , تخم شر , بلقیس سلیمانی , رویکرد جامعه شناسی شهری و روستایی.

• آشفته تهرانی، امیر (1380) جامعه و جامعه‏شناسی، تهران: فرهنگ‌گستر.
• پیرزاد، زویا، (1380) چراغها را من خاموش میکنم، تهران: نشر مرکز.
• زیمل، گئورک (1393) «پول در فرهنگ مدرن»، ترجمۀ یوسف اباذری، فصلنامۀ ارغنون، شمارۀ 18، صص 225 - 246.
• زیمل، گئورک (1395) «جامعه‏شناسی خانواده»، ترجمۀ فرهاد گوشبر و حشمت‌السادات معینی‏فر، مجلۀ زن در توسعه و سیاست، شمارۀ 13، صص 195-208.
• ساوج، مایک و وارد، آلن (1387) جامعه‏شناسی شهری، ترجمۀ ابوالقاسم پوررضا، چاپ ششم، تهران: سمت.
• سلیمانی، بلقیس (1399) تخم شر، چاپ دوم، تهران: ققنوس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370) موسیقی شعر، چاپ دوم، تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس (1391) نقد ادبی، تهران: میترا.
• صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1391) جامعه‏شناسی شهری، تهران: علمی.
• عسگری، عسگر (1386). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی (با تکیه بر ده رمان برگزیده)، تهران: پژوهش.
• خسروی، خسرو (1380) جامعه‏شناسی روستایی، تهران: فرس.
• گلدمن، لوسین (1371) جامعه شناسی ادبیات دفاع از جامعه شناسی رمان، ترجمۀ محمد پوینده، تهران: هوش و ابتکار.
• گلدمن، لوسین (1377) درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
• لوکاچ، جورج (1381) جامعه شناسی رمان، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، چاپ دوم، تهران: چشمه.
• مایلز، مالکوم (1396) شهرها و فرهنگها، ترجمۀ سمیه احمدی‏نژاد، مرضیه خیرخواه و رضا شعبان‏زاده نمینی، تهران: تیسا.
• میرعابدینی، حسن (1380) صد سال داستان‌نویسی ایران، ج 1و2، چاپ دوم، تهران: چشمه.
• نظامیان، اصغر (1374) «روابط شهر و روستا در ایران: پیوند فضایی»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، سال یازدهم، شمارۀ 9 و 10، صص 144-164.
• نیک‏خلق، علی‌اکبر (1384) جامعه‏شناسی روستایی، چاپ چهارم، تهران: پژمان.
• Lauga, Louis. (1985). Agriculture, Le present depsasse, Paris: Economica. P.202.